Overzicht: Heraldisch compendium

Paal Voorbeeld van Paal Wordt begrensd door twee loodrechte lijnen en gaat door het hart van het schild. Zie ook: geknotte, linker- of rechterpaal.
Paalsgewijs geplaatst = Boven elkaar.
Paalvair Voorbeeld van Paalvair Variant van het bontwerk vair, waarbij de vairklokjes verticaal onder elkaar geplaats zijn. De punten van de onder elkaar geplaatste klokjes wijzen allemaal dezelfde richting op.
Paard Voorbeeld van Paard Een viervoetige zoogdier uit de familie der eenhoevigen. Men treft het aan als stappend, staand, steigerend, galopperend, gezadeld, getoomd, soms met bles, alles nauwkeurig aangeven. Omgord is het wanneer het een gordel om het lijf heeft. Ook halve paarden komen voor, meestal steigerend. [Van Assendelft, Feith]
Paardenbeen Voorbeeld van Paardenbeen Het been is boven de knie afgesneden. [De Bruin]
Paardenbit Voorbeeld van Paardenbit Trens of stang. Mondstang tussen het gebit van een paard geplaatst, om de teugels aan te bevestigen. Onderdeel van de breidel.
Paardendek Voorbeeld van Paardendek Deken of schabrak.
Paardenhoofd Voorbeeld van Paardenhoofd

Hoofd van een paard al dan niet met hals; wordt altijd van terzijde gezien. Indien de voorzijde is afgebeeld noemt men het een aanziend paardenhoofd. [Van Hoorn]

Paardenvlieg Voorbeeld van Paardenvlieg Tweevleugelig insect dat op het lijf van paarden en herkauwende dieren leeft, en ze door zijn steek kwelt. De vlieg wordt op de rug afgebeeld met de kop omhoog. [Quaedvlieg]
Paardenvoet Voorbeeld van Paardenvoet De voet is iets boven de hoef afgesneden.
Paaslam Voorbeeld van Paaslam Ook Godslam of Agnus Dei genoemd. Het paaslam is in de heraldiek een veel gebezigde christelijk-symbolisch wapenfiguur, voorgesteld door een zilveren stappend - soms omziend - lam met zilveren vaan, kerkbanier of wimpel, beladen met een rood kruis aan een al dan niet bekruiste stok over de schoft dragende met de linkerpoot. De kop wordt wel omkranst door een gouden nimbus. Het is de symbolische voorstelling van Christus als “’t lam dat de zonden der wereld wegneemt”. [Lampsins]
Paddestoel Voorbeeld van Paddestoel Zwam. In de heraldiek komt deze zelden voor en dan vooral het type met vruchtlichaam in de vorm van steel en sporendragende halfronde of meer bolle hoed. [Hagestein, Verspooren]
Palen van vair Voorbeeld van Palen van vair

Bontwerk, bestaande uit een aantal (meestal) drie blauwe palen beladen met één rij omgekeerde zilveren klokjes waarvan de punt de platte bovenkant van het eronder liggende klokje raakt. [d’Isendoorn à Blois]

Palesteel Oude naam voor barensteel.
Paling Voorbeeld van Paling Aal. Vissoort die zwemmend (kronkelend) wordt voorgesteld. In sommige streken spreekt men meer van paling, in andere van aal, ter aanduiding van dezelfde vissoort. Heraldisch gezien is er geen onderscheid tussen beide. Vis. [Van Hove, Schoonhove]
Palissade Omheining van in de grond geslagen, aan de bovenkant gescherpte, naast elkaar geplaatste palen, tot in het laatst van de 19de eeuw in grote hoeveelheden in vestingen en forten aanwezig. In de heraldiek zien we dit ook terug in gepalissadeerd en palissadevormig gedeeld. [Van der Wyck]
Palissadevormig gedeeld Voorbeeld van Palissadevormig gedeeld Een deellijn in de vorm van steeds tegengestelde palissaden, lijkend op een puntig hekwerk.
Pallium Voorbeeld van Pallium Liturgisch waardigheidsteken dat in de R.K. Kerk is voorbehouden aan de paus -die het nimmer heraldisch voert- en residerende aartsbisschoppen. Het bestaat uit een ringvormige, ongeveer 5 cm brede band van witte wol, met aan de voor- en achterzijde een ca. 30 cm lange afhangende band. Op de ring zijn vier en op iedere hanger is één breedarmig zwart kruisje aangebracht. Het wordt om de hals gedragen. Het wordt zowel in, als buiten het schild toegepast. Als uitwendig waardigheidsteken kan het over de bovenste schildrand hangen -in welk geval het in het schild lijkt te staan- of onder het schild uitkomen. In alle gevallen is slechts het halve pallium zichtbaar, de ring met drie kruisjes en één hanger aan de onderzijde. Wordt ook in andere episcopale kerken gebruikt, o.a. in het wapen van de aartsbisschop van Canterbury en wel in het schild, in de vorm van een gaffel versierd met vier kruisjes.
Palmboom Voorbeeld van Palmboom Tropische boomsoort met geschubde stam en afhangende (palm)takken. Bomen. [Diemer Kool, Tielenius Kruythoff]
Palmtak Voorbeeld van Palmtak In de klassieke oudheid het teken der overwinning. Wordt als huldeblijk of versiering in en om schilden gebruikt. Soms heeft een engel er een in de hand. [Du Bus de Gisignies]
Panfluit Voorbeeld van Panfluit Wordt in de heraldiek klaroen genoemd. Fluit van aan elkaar bevestigde gestemde pijpjes van verschillende lengte, die aan een kant open zijn en waarop geblazen kan worden als op een holle sleutel.
Panter Voorbeeld van Panter Luipaard, zoogdier uit de familie van de katachtigen. De huid is gevlekt, zelfs bij de zwarte panter zijn resten daarvan te zien. In de Engelse heraldiek komen zij regelmatig voor. In Nederland sporadisch.
Papegaai Voorbeeld van Papegaai Tropische vogel. Komt reeds in zeer oude wapens voor. Hij wordt van terzijde afgebeeld, is meestal groen met kromme snavel en lange staart. Een enkele maal noemt men witte papegaaien (van natuurlijke kleur) wel kaketoes. [Van Alderwerelt, Fauvarcq]
Papegaaienkop Voorbeeld van Papegaaienkop Kop van een papegaai. Soms is hij gesnaveld en gekuifd van een andere kleur wat dan vermeld moet worden.
Paradijsvogel Voorbeeld van Paradijsvogel

Tropische vogel met name op Niew-Guinea en omliggende eilanden. Heeft in wapens een eigenaardige vorm: de vleugels zijn tegen het lichaam gesloten, hij is zeer langwerpig, ligt dwars als een zwemmende vis in het schild, heeft een breed uitlopende staart en geen poten. [Louwerman, Westerwijk]

Pareerstang Zit tussen kling en gevest op een zwaard en dient om de hand te beschermen. Wordt alleen vermeld indien zij van een andere kleur is.
Parel Voorbeeld van Parel Een sieraad, ronde of peervormige parels zijn afkomstig van de pareloester.
Parelkroon Voorbeeld van Parelkroon Kroon met parels. In geval van rangkronen kan deze vijf, zeven of negen parels hebben naar gelang de adellijke rang.
Passer Voorbeeld van Passer Tweebenig instrument om cirkels of bogen te beschrijven. Wordt ook gebruikt om afstanden te meten en uit te zetten. Wordt meestal open, d.w.z. met de benen van elkaar en naar beneden voorgesteld. [Calkoen, Van der Ulft]
Passiebloem Voorbeeld van Passiebloem Plantengeslacht met veel soorten, zo genoemd vanwege de symboliek. De krans is de doornenkroon van Christus, de driedelige stempel verbeeldt de drie nagels in het kruis, de meeldraden zijn de wonden. In de heraldiek voorgesteld als een bloem met een kruis in het hart.
Patriarchaal kruis Voorbeeld van Patriarchaal kruis Een verkorte paal met twee verkorte dwarsbalken, waarvan de onderste meestal iets langer is dan de bovenste. Het verschilt in wezen niet van het Lotharings kruis.
Patrijs Voorbeeld van Patrijs Fazantachtige vogel. [Senn van Basel]
Pauw Voorbeeld van Pauw Aziatische siervogel behorende tot de fazanthoenders. Wordt van terzijde gezien afgebeeld. De aanziende en halfaanziende pauw hebben altijd een pronkende staart, die dus opgezet is. Vaak worden de laatste twee afgebeeld met een gewende kop, wat dan vermeld dient te worden. Als de ogen op de staart van een andere dan natuurlijke kleur zijn, noemt men de staart gespiegeld. Vogel. [Paulus, Pauw]
Pauwenveren Voorbeeld van Pauwenveren Komen regelmatig als helmteken voor en worden dan in hun natuurlijke kleur voorgesteld; soms ziet men zelfs een hele pauwenstaart, die dan enkel, dubbel of zelfs driedubbel kan zijn (de veren staan dan in twee of drie rijen boven elkaar). Soms ook komen zij als vederbossen voor.
Peer Voorbeeld van Peer Vrucht van de perenboom en voorgesteld met de steel naar boven, soms gebladerd. [Kleijburg]
Pees Koord of pees van een hand- of kruisboog. Indien de pees een andere kleur heeft dan de boog zelf moet dit vermeld worden. Zie ook gepeesd.
Pegasus Voorbeeld van Pegasus Gevleugeld paard uit de Griekse mythologie. Wordt voorgesteld als een schimmel, met een paar vleugels achter de schoft. [Meyners]
Pekton Voorbeeld van Pekton Een teerton o.a. gebruikt bij de verdediging van steden en kastelen. Bevat een zwarte, kleverige en zeer brandbare stof, meestal vlammend afgebeeld. [Pek]
Pelgrim Voorbeeld van Pelgrim Reiziger. Naam voor een bedevaartganger. Herkenbaar aan zijn atribuut, de pelgrimsstaf.
Pelgrimsstaf Voorbeeld van Pelgrimsstaf Wandelstaf voor de pelgrim. Een houten stok met onderaan een smeedijzeren punt en bovenaan twee bolvormige knoppen, één aan de top en de ander iets lager. Vanaf de 16de eeuw werd tussen de beide bollen vaak een haak aangebracht om er de drinkfles of kalebas aan te hangen. [Pélerin]
Pelikaan Voorbeeld van Pelikaan Grote, zware witte watervogel met kenmerkende grote snavel en keelzak. Wordt enigszins van terzijde afgebeeld, met opgeheven nederwaarts gerichte vleugels, terwijl zij zich de borst openpikt, waaruit bloed druppelt. Daarmee voedt zij haar jongen, waarvan er drie in het nest zijn. Men noemt deze figuur dan "pelikaan met haar jongen in 't nest", terwijl de afzonderlijke vogel alleen pelikaan genoemd wordt. [Numan, Pellicaan]
Pelswerk = Bontwerk
Pen = Ganzenveer.
Penning Metaalkleurig schijfje.
Penseel Voorbeeld van Penseel Een zacht haren kwarstje met lange steel. In de heraldiek wordt de steel soms halverwege schuin afgesneden. [Van Sinderen]
Pentalfa Voorbeeld van Pentalfa Ook wel pentagram genoemd. Een figuur met de vorm van een geledigde dun gelijnde vijfpuntige ster, waarvan alle lijnen samengevlochten doorlopen. Hij wordt pentalfa genoemd omdat hij lijkt te zijn samengesteld uit vijf hoofdletters A (alfa = A). [Vermeer, Warnsinck]
Perenboom Voorbeeld van Perenboom Vruchtboom waarbij de peren groter dan normaal worden weergegeven.
Pers Werktuig waarin iets tussen twee platen geperst kan worden. Boekbinderspers, drukpers en muntpers.
Persoonlijke wapens Wanneer de nakomelingen van een wapenvoerder systematisch veranderingen in het wapen aanbrengen, dan spreekt men wel van persoonlijke wapens. Er zijn zelfs families die zo vergaande veranderingen hebben aangebracht, dat het wapen geenszins meer lijkt op het oorspronkelijke. Ook nieuw ontworpen wapens, die voor gebruik door één persoon bedoeld zijn, worden persoonlijke wapens genoemd, o.a. van R.K. geestelijken die hun aangeboren wapen delen of vierendelen met dat van hun diocees.
Piek Lans met korte schacht. Komen in verschillende vormen voor. [Piek, Schouw]
Pijl Voorbeeld van Pijl Dunne, licht staaf van hout met punt en veren, bestemd om met een boog naar een doel geschoten te worden. Staat rechtop in het schild met de punt omhoog, anders is hij omgekeerd. Soms geveerd van andere kleur. [De Heusch, Van Till]
Pijlijzer Voorbeeld van Pijlijzer Ook pijlpunt genoemd. IJzeren of met ijzer beslagen punt van een pijl. Voorkomend in verschillende vormen. 1. De Nederlandse vorm staat rechtop met de punt naar boven. 2. De Engelse vorm komt overwegend in van oorsprong Engelse wapens voor en staat naar Engels gebruik met de punt omlaag. [Davidson, Verschuuring]
Pijlkoker Voorbeeld van Pijlkoker Koker, al dan niet gevuld met pijlen en met of zonder draagriem. [Certon]
Pijlkruis Voorbeeld van Pijlkruis Een kruis waarvan elke arm eindigt in een pijl.
Pijlpunt = Pijlijzer.
Pijlstaartslang Voorbeeld van Pijlstaartslang Een slang waarvan de staart in een pijlpuntvorm eindigt, vaak gecombineerd met een pijltong. [Van Adrichem]
Pijltong Voorbeeld van Pijltong Een tong waarvan het eind in een pijlpuntvorm eindigt, voorkomend bij slangen en fantasiedieren. Slang. [Van Adrichem]
Pijnappel Voorbeeld van Pijnappel Kegelvormige vrucht van de pijnboom. [Just de la Paisières]
Pijnboom Voorbeeld van Pijnboom

Vruchtboom. Heeft een duidelijk herkenbare vorm. [Guépin]

Pijp Voorbeeld van Pijp Rookgerei. Goudse pijpen bestaan uit witte, vuurvaste klei. Pijpen in het algemeen komen sporadisch voor.
Pilaar = Kolom.
Pion Voorbeeld van Pion Stuk uit een schaakspel.
Piramide Voorbeeld van Piramide Bouwwerk dat in zijn Egyptische vorm voorgesteld wordt. Komt o.a. in de Napoleontische heraldiek voor.
Pissebed Voorbeeld van Pissebed Schaaldier dat sporadisch in wapens voorkomt.
Pistool Voorbeeld van Pistool Vuurwapen met korte loop dat met één hand kan worden afgeschoten. Wordt altijd voorgesteld in zijn antieke vorm met lange kolf en haan.
Plaatsing van natuurlijke wapenfiguren De stand van natuurlijke wapenfiguren is meestal zoals ze in de natuur voorkomen. Daarom hebben de meeste vruchten de steel omhoog en bloemen de steel omlaag, hetgeen niet vermeld behoeft te worden. Zie: Beschrijvingsregels.
Plaatsingsregels Sommige plaatsingen van stukken behoeven niet vermeld te worden, omdat ze als vanzelfsprekend beschouwd worden. Indien anders dan de hieronder vermelde gevallen moet alles nauwkeurig aangegeven worden. - Twee stukken: worden naast elkaar geplaatst. - Drie stukken: worden geplaatst als 2-1, d.w.z. twee stukken boven en een beneden. - In geval van een beladen dwarsbalk worden de stukken verondersteld naast elkaar te staan. - In geval van een beladen paal worden de stukken verondersteld boven elkaar te staan. - In een schildhoofd worden de stukken verondersteld naast elkaar te staan. Stukken waarbij ook zaken als vanzelfsprekend verondersteld worden zijn : - Een geplante boom: een geplante boom op grond, alles groen. - Een gestamde boom: een groene boom met bruine stam. - Een draak: een gewende klimmende draak. - Een griffioen: een gewende klimmende griffioen. - Een leeuw: een gewende klimmende leeuw. - Een rad: een zesspakig rad. - Een roos: een vijfbladige roos. - Een ster: een zespuntige ster. - Een vis: een gewende zwemmende vis. - Een wiel: een zesspakig wiel. - Water: water is blauw.
Planten De soort, gebloemd, gesteeld, gebladerd, geknopt, alles moet nauwkeurig worden opgegeven.
Platboomd vaartuig Voorbeeld van Platboomd vaartuig Platbodem; een vaartuig met platte bodem, zonder kiel. Tjalk. [Pleijte]
Ploeg Voorbeeld van Ploeg Landbouwwerktuig met handvat, ploegschaar en eventueel rad. Wordt van terzijde gezien en kan ook aangespannen zijn. De vorm van de ploeg kan naar gelang gebruik, tijd en plaats verschillen. [De Kat, De Roock]
Ploegijzer Voorbeeld van Ploegijzer Ploegschaar of kouter, onderdeel van de ploeg. Staat rechtop in het schild met de punt omhoog, doch kan vanuit verschillende gezichtshoeken gezien worden. De vorm kan naar type ploeg, plaats en tijd verschillen. [Overlander]
Ploegschaar = Ploegijzer.
Plompenblad Voorbeeld van Plompenblad Ook meerblad, pompenblad, waterblad of zeeblad genoemd. Plompenblad is de voorkeursbenaming. Voorstellend een blad van de waterlelie. De afbeeldingen vertonen nogal wat vormveranderingen, van een boonachtige figuur tot een enigszins hartvormig blad met afgeronde onderkant. [Van der Meer]
Plompenvrucht Voorbeeld van Plompenvrucht Een flesvormige vrucht van de waterlelie. [Pompe van Meerdervoort]
Pluim Voorbeeld van Pluim Bos veren, ook wel één enkele pluim.
Poedelkop Voorbeeld van Poedelkop Kop van een poedel, behorend tot de doeshonden met wollig, gekruld zwart of wit haar, korte ronde snuit en hangende oren. [Barbaix]
Pompenblad = Plompenblad.
Pontificale hoeden De hoed boven het wapen van een rooms-katholieke geestelijke geeft door middel van de kleur en het aantal kwasten, dat aan weerszijden van de hoed aan koorden bevestigd is, de geestelijke rang aan: Aartsbisschopshoed(10 kwasten) Bisschopshoed (6 kwasten) Curatorenhoed (1 kwast) Dekenhoed (3 kwasten) Kanunnikhoed (3 kwasten) Kardinaalshoed (15 kwasten) Priesterhoed(1 kwast)
Poort = Stadspoort.
Poot Van zowel leeuwen, paarden als van koeien komen de poten afzonderlijk als wapenfiguur voor.
Populier Voorbeeld van Populier Boomsoort uit de wilgenfamilie. Hoge smalle boom. [Bosscha]
Populierenblad Voorbeeld van Populierenblad Afzonderlijke populierbladen komen ook voor, staan altijd met de steel omlaag. [Bakker]
Portiek Voorbeeld van Portiek Bouwwerk dat bestaat uit een deur tussen twee kolommen gedekt door een timpaan of geveldriehoek. Zeldzaam en voornamelijk als waardigheidsteken in het schild in de Napoleontische heraldiek.
Posthoorn Voorbeeld van Posthoorn Signaalinstrument. Wordt in de heraldiek als een gebogen hoorn voorgesteld. In tegenstelling tot de jachthoorn is de posthoorn altijd ongesnoerd. Verwarrend is dat de postbedrijven meestal een gewonden vorm afbeelden die in de heraldiek waldhoorn wordt genoemd. Hoorn. [Geur]
Pot = Kookpot.
Pothelm Zie helmvormen.
Praam Voorbeeld van Praam Ook wel hengsel of neusknijper genoemd. Neusknijper die bij dieren, bijvoorbeeld paarden, in de neusgaten gestoken wordt om ze handelbaarder te maken. De vorm kan naar gebruik, tijd en plaats verschillen. Afgebeeld worden de twee meest voorkomen vormen. [Van Loë, Verschuuren]
Priem Voorbeeld van Priem Puntige werktuig met handvat om gaten te maken; wordt met de punt omlaag afgebeeld. [De la Bassecour]
Priesterhoed Voorbeeld van Priesterhoed

Pontificale hoed. Een hoed met aan elke zijde een afhangend koord met één kwast, alles zwart. Komt zowel in het schild als boven het schild voor. [Van de Coppello, Van Gogh]

Priktol = Tol.
Priorstaf Voorbeeld van Priorstaf Een rechte herdersstaf, aan het boveneinde niet gebogen. Hij is dikwijls gemaakt van zilver of van hout, het bovenste deel eindigt in een knop in de vorm van een appel, een lelie, een klein huis of een kapel. Hij wordt thans in de heraldiek weinig gebruikt, doch in oude wapens treft men hem nog wel aan.
Processiekruis Voorbeeld van Processiekruis Latijns kruis met een verlengde onderarm. Geen waardigheidsteken, maar een crucifix op een stang dat bij processies voorgedragen wordt. In tegenstelling tot het voordraagkruis, dat in de processie direct voor de paus, een patriarch of een aartsbisschop wordt uitgedragen. Wordt evenwel als extern ornament ook door bisschoppen gebruikt. Zelfs die kardinalen die geen geconsacreerde bisschoppen zijn mogen het niet gebruiken. Het kruis is soms voorzien van siersmeedwerk en edelstenen.[Van Agt]
Pronkend Voorbeeld van Pronkend Bij vogels wil dit zeggen dat zij de staart opzetten. Zie bij pauw of kalkoen.
Pronkstukken Stukken die worden toegevoegd aan het wapen, achter en om het schild, met de helm en zijn toebehoren.
Pruimenboom Voorbeeld van Pruimenboom Boomsoort. In de heraldiek worden de vruchten aan bomen overdreven groot afgebeeld.
Punt Voorbeeld van Punt Herautstuk. Langwerpige driehoek, die gevormd wordt door twee lijnen, uitgaande van de onderschildrand en als punt eindigend; dit kan zijn in het schild of op de bovenschildrand. Als de punt omlaag wijst, is hij omgekeerd. De punt is niet aan deze stand gehouden en kan dus van elke schildrand of -hoek uitgaan.
Purper Voorbeeld van Purper Zelden gebruikte heraldische kleur. In ongekleurde wapenafbeeldingen wordt purper voorgesteld door een linksschuine arcering.
Put = Waterput.
Putto Naakt kinderfiguurtje, als amorette of engeltje gedacht, met een decoratieve of allgorische betekenis.
Heraldisch Compendium close
example of heraldic compendium term
Naakt kinderfiguurtje, als amorette of engeltje gedacht, met een decoratieve of allgorische betekenis.

HERALDISCH COMPENDIUM
Een systematisch overzicht van heraldische compendia
met sprekende voorbeelden
bewerkt en samengesteld
door
H.K. Nagtegaal
2010